Het was nog erg vroeg, maar zoals altijd en overal in New York was het leven op straat in volle gang. Ik liep vlak bij het metrostation Brooklyn Borough Hall op deze bewuste koude, maar zonnige doordeweekse ochtend in november 2008. Als student journalistiek was ik onderweg naar een interview. Ik kletste tegen iemand door mijn roze Motorola flip-phone en at tegelijkertijd een broodje. Een tas die ik enkele weken ervoor op de markt had gekocht hing over mijn rechterschouder. Al lopend, al bellend en al etend voelde ik dat er iemand achter mij was gaan lopen en exact hetzelfde tempo aanhield. Rechts op de weg zag ik een auto rijden die zijn snelheid aan mij leek aan te passen. Mijn hart ging sneller kloppen. Enkele seconden deed ik net of ik niets had gemerkt. Toen stopte ik opzettelijk abrupt met lopen. Ik stond direct volledig stil, maar draaide me niet om. Ik praatte door aan de telefoon. De man achter mij schrok, botste bijna tegen mij op en dook toen de auto in die langzamer was gaan rijden. De auto reed daarna snel weg.
Ik zal nooit weten wat de betekenis was van dat moment. Maar ik voelde dat de man iets van plan was geweest. “Street smart” blijven, dacht ik, altijd op blijven letten. Ik ben van kleins af aan al op mijn hoede. Dit is een modus die onbewust altijd aanstaat.
Door deze vreemde, angstige Covid-tijd denk ik regelmatig aan het razend spannende boek “The Gift of Fear” van Gavin de Becker uit 1997. Zoals de titel al doet vermoeden beweert de Becker dat angst soms voordelen heeft. De Becker groeide op in een gewelddadige, onvoorspelbare thuissituatie. Hij ontwikkelde daardoor een soort zesde zintuig: het feilloos aanvoelen van andermans intenties. Als klein jongetje redde deze gave zijn leven, en dat van zijn broertjes en zusjes.
De Becker runt tegenwoordig een zeer succesvol beveiligingsbedrijf dat onder andere voor de Britse prins Harry werkt. Zijn boek legt uit dat iedereen dit intuïtieve, instinctieve gevoel kan ontwikkelen, als je er maar mee in contact blijft staan. Hij beweert dat er in elke gewelddadige situatie momenten zijn die vooraf werden aangevoeld door het slachtoffer. Mensen die in onvoorspelbare situaties zijn opgegroeid, hebben dit instinct meestal sterker dan anderen.
Ik denk dat dit boek misschien wel de enige núttige functie van angst omschrijft, en dat alle andere aspecten nadelig of gevaarlijk zijn. Angst, in deze context een reactie op een directe dreiging, kan een natuurlijke “fight or flight”-reactie activeren in mens en dier die begint in de basis van de hersenen, de amygdala. Deze toestand geeft een sterk verhoogd sensitief vermogen: alle zintuigen staan op scherp en lichamelijke en mentale kracht wordt in topsnelheid geconcentreerd. In tegenstelling tot dieren negeert de mens vaak deze natuurlijke signalen, meestal om sociale redenen.
“The Gift of Fear” laat zien dat veel mensen beleefd proberen te zijn; we willen niemand kwetsen of vals beschuldigen. We willen uitgaan van het goede. Daar is niets mis mee, integendeel, maar soms duwen we hiervoor ons eigen gevoel opzij. Ik geloof dat het in alle gevallen loont om dicht bij je gevoel te blijven. Vanuit daar kun je nog steeds een beleefd mens zijn, je geeft alleen prioriteit aan je intuïtie. Je kunt op dat moment (nog) niet rationeel verklaren waarom iets verkeerd aanvoelt. Het signaal “hier klopt iets niet” duurt meestal slechts een fractie van een seconde. Naast het toegeven aan de sociale druk is het ook nog eens eenvoudig én geruststellend om dit onbewuste alarm te negeren. De prijs die we daarvoor betalen is dat we levensbelangrijke informatie misschien niet zien.
