Waar ging het mis? Zal het straks mis gaan, is het al mis gegaan, of allebei? Voormalig econoom en oud-werknemer van Lehman Brothers Michael Krieger, @Libertyblitz op Twitter, omschreef laatst dat we niet een donkere periode ingaan, maar dat we juist een donkere periode achter ons laten. Die gedachte stemde mij optimistisch, maar ik wilde niet te vroeg juichen. Krieger is iemand die erg vaak gelijk heeft gehad de afgelopen jaren, en er zijn inderdaad genoeg tekenen dat onze toekomst mooier zal zijn dan ons recente verleden.
Bubbels zijn voor iedereen voelbaar, het is opgebouwde energie die accelereert vlak voordat het uiteenspat. De kunst is om te duiden waar we ongeveer staan. Enkele maanden geleden dacht ik dat we in 1913 terecht waren gekomen: een tijd waarin de voorspoed van de late negentiende eeuw vervaagde terwijl het grote merendeel van de mensen, in de ban van een irrationele, gemeenschappelijke stroom van een romantisch nationalisme, steeds meer zin kreeg in oorlog. Dat zou betekenen dat we een goede periode achter ons laten en er een donkere tijd aanvangt. Het is echter, hopelijk, net andersom.
In 2008 hebben we een unieke, laatste kans gemist om de financiële bubbel op een waardige manier op te lossen. Een hoop corruptie en falen kwam toen aan het licht door onder andere de hypothekencrisis. Als oplossing is er toen gekozen om alle valuta wereldwijd verder te vertroebelen in plaats van het eerlijker te maken.
Het vertroebelen van valuta heeft veel gevolgen, de grootste zijn:
1) Menselijk werk wordt een steeds groter wordend hamsterwiel. Men werkt, creëert collectief het BNP, maar door de samenwerking van centrale banken met overheden wordt het hamsterwiel op commando van zowel gekozen als ongekozen personen steeds groter gemaakt door middel van onder andere inflatie en quantitative easing. De cassière bij de supermarkt moet dus steeds iets langer werken om te kunnen eten en een dak boven haar hoofd te hebben.
2) De toekomst wordt naar voren gehaald. Door ondernemer en investeerder (met een PhD in Government van Harvard University) Ben Hunt wordt dit als ‘The Long Now‘ aangeduid. Sparen voor de toekomst levert niets op, integendeel, je geld verdampt, het wordt een race tegen de klok. Daarbij wordt de druk om te lenen vergroot. Je komt langzaam vast te zitten in het veels te grote hamsterwiel. Dit heeft invloed op alle facetten van het leven: sociale cohesie en gelijke kansen vervagen snel omdat de spelregels van het spel fundamenteel zijn gecorrumpeerd.
De stress bij de lagere- en middenklasse bouwt zich zo geleidelijk op. Mensen met onroerend goed en aandelen voelen die pijn minder of geheel niet, maar de onderliggende nepheid, scheefheid en oneerlijkheid voelt iedereen. Boeken zoals “Disrupted: My Misadventure in the Start-Up Bubble” van Dan Lyons en “Bullshit Jobs” van David Graeber laten zien hoe absurd het werkende leven voor velen is geworden, zélfs diegenen die in succesvolle industrieën werken. De hoeveelheid bullshit, corruptie, nepheid, leugens, vriendjespolitiek, polarisatie en pestgedrag groeide omdat ethische standaarden vervaagden.
De afgelopen 13 jaar waren mentaal een donkere periode voor velen — volgens docent klinische psychologie Mattias Desmet is dit met name te zien aan de procentuele groei van het aantal burnouts en anti-depressiva-pillen — en een gouden tijd voor anderen, zoals te zien is aan de procentuele toename van vraag naar megajachten.
De covid-situatie heeft het hamsterwiel voor sommigen van vorm veranderd en voor anderen stopgezet. Veel mensen hunkerden naar een dergelijke verandering. De echte oplossing ligt echter in het besef dat mensen eerlijke, ongemanipuleerde valuta verdienen en dat dit een fundamenteel mensenrecht is.
